Մշակույթի սոցիոլոգիա
Մշակույթի սոցիոլոգիան սոցիոլոգիական գիտելիքի ոլորտ է, որը ուսումնասիրում է մշակույթի զարգացման օրինաչափությունները, մարդկային գործունեության մեջ այդ օրինաչափությունների արտահայտման ձևերը, արժեքների և նորմերի, վարքային մոդելների փոխանցումը։ Առաջինը մշակույթի սոցիոլոգիա տերմինը սոցիոլոգիայի մեջ մտցրել է Մ. Ադլերը։ Նա մշակույթի սոցիոլոգիայի առարկան համարում էր արժեքների և նորմերի ստեղծման և գործառնման սոցիալական գործոնները և դրանց ազդեցությունը մարդկային վարքի վրա։ Մշակույթը լատիներեն cultura ստեղծել, մշակել արմատից է։ Այն կարելի է սահմանել, որպես նյութական և հոգևոր արժեքների ամբողջություն, որը ստեղծվել և ստեղծվում է մարդկության կողմից և կազմում է նրա հասարակական կեցությունը։ Մշակույթի սահմանման այսպիսի մոտեցումը հանգեցնում է ՛՛մշակույթ՛՛ և ՛՛ հասարակություն՛՛ հասկացությունների նույնացմանը, որը անկասկած սխալ է։
Կառուցվածքա-ֆունկցիոնալիստական տեսության ներկայացուցիչները ՝ մասնավորապես Թ. Պարսոնսը մշակույթը դիտարկում են մշակութային դետերմինիզմի տեսանկյունից՝ այսինքն՝ մշակույթը հանդիսանում է հասարակության կենսագործունեության բոլոր ոլորտների գործառնման հիմքը։
Մշակույթ և Կուլտուրա տերմինները հայերենում ունեն նրբերանգներ, որոնք այլ լեզուներում այնքան ակնառու չեն։ մասնավորապես ՛՛կուլտուրական մարդ՛՛ հասկացություն համարժեք չէ ՛՛մշակութային մարդ՛՛ հասկացությանը։ Մշակույթ բառը հայ հասարակության մեջ ասոցիացվում է նախ գեղարվեստական ստեղծագործական արժեքների, արվեստի և այլ վիզուալ և զգայական արտահայտումների հետ։ Իրականում մշակույթը ավելի լայն և խորը հասկացություն է։ Այն իր մեջ ներառում է այն ամենը ինչը ստեղծել է մարդը իր գործունեության ընթացքում։ Մշակույթի մաս են կազմում այն աթոռը, որի վրա նստած եք դուք։ Այն կոստյումը, որը հագել եք Ձեր վերջին զանգին, այն բանաստեղծությունը, որը արտասանում է փոքրիկ բալիկը։ Նույնիսկ օղու շշի վրայի պիտակը նույնպես մշակույթ է։ Մշակույթ տերմինը կապված է այլ սոցիոլոգիական տերմինների հետ, որոնք լայնորեն ուսումնասիրվում են սոցիոլոգիական տեսությունների կողմից։ Մասնավորապես ենթամշակույթ, մշակութային արժեք, պոպ մշակույթ, մշակութաբանություն, ինկուլտուրիզացիա։ Այս իմաստով մշակույթը այն բոլոր նյութական և հոգևոր արժեքներն են, սովորույթներն, գիտելիքներն ու հմտություններն են, որոնք ուղղված են անձի և հասարակության պահպանմանը և զարգացմանը։ Մշակույթ տերմինը երբեմն կապված է որոշակի պատմական ժամանակաշրջանի և ժողովուրդների մատնանշման հետ։ Մանավորապես հաճախ գործածվում են նախնադարյան մշակույթ, անտիկ մշակույթ, ացտեկների մշակույթ, հայկական մշակույթ և այլն տերմինները, որոնք ինչ-որ չափով նույնացնում են հասարակություն և մշակույթ հասկացությունները։
Սոցիոլոգիայի հիմնական գաղափարներից են մշակութային ռելյատիվիզմը և էթնոցենտրիզմը։ Ռելյատիվիզմի դեպքում ցանկացած երևույթ դիտարկվում է կոնկրետ մշակույթի արժեքային համակարգի, ժամանակաշրջանի, պատմա-մշակութային և հոգեկերտվածքի կոնտեքստում։ Օրինակ եթե մենք դիտարկենք արևելյան սովորույթները և վարքային նմուշները արևմտյան արժեքների տեսանկյունից, դրանք կթվան դաժան և անիմաստ։ Իսկ արևելյան արժեհամակարգի տեսանկյունից արևմտյան արժեքները կհամարվեն առնվազն անբարոյական։
Մյուս կարևորագույն հասկացությունը մշակութային ունիվերսալիան է։ Ունիվերսալիան այն երևույթն է, որը հասկանալի է հասարակության կամ կոնկրետ մշակույթը կրողների համար։ Այն վերավարկված է, միևնույն ժամանակ կոնկրետ է։ Մասնավորապես երբ մենք ասում ենք մայր, պատկերացնում ենք որոշակի կերպար, որը հասկանալի է հասարակության ցանկացած անդամի համար։ Միևնույն ժամանակ ամեն մեկի մոտ կա մոր իր սեփական պատկերացումները, որը տարբերվում է մյուսների պատկերացումներից, քանի որ ամեն մեկը համար մոր մասին պատկերացումները և ընկալումները ձևավորվել են կոնկրես սոցիալական միջավայրի և կենսափորձի ազդեցությամբ։
Մյուս կարևորագույն հասկացությունը մշակութային ունիվերսալիան է։ Ունիվերսալիան այն երևույթն է, որը հասկանալի է հասարակության կամ կոնկրետ մշակույթը կրողների համար։ Այն վերավարկված է, միևնույն ժամանակ կոնկրետ է։ Մասնավորապես երբ մենք ասում ենք մայր, պատկերացնում ենք որոշակի կերպար, որը հասկանալի է հասարակության ցանկացած անդամի համար։ Միևնույն ժամանակ ամեն մեկի մոտ կա մոր իր սեփական պատկերացումները, որը տարբերվում է մյուսների պատկերացումներից, քանի որ ամեն մեկը համար մոր մասին պատկերացումները և ընկալումները ձևավորվել են կոնկրես սոցիալական միջավայրի և կենսափորձի ազդեցությամբ։
- ^Levine, Donald (ed) 'Simmel: On individuality and social forms' Chicago University Press, 1971. pxix.
- ^Zembylas, Tasos (2004): Kulturbetriebslehre. Begründung einer Inter-Disziplin. Wiesbaden: VS-Verlag für Sozialwissenschaften, p.13.
- Stark, Rodney. 2007. Sociology: Tenth Edition. Belmont, CA: Thomson Learning, Inc.ISBN 049509344-0
- Walker, Gavin. 2001. Society and culture in sociological and anthropological tradition. Thousand Oaks, CA : Sage Publications.
- Peacock, James L. 1981. Durkheim and the Social Anthropology of Culture. Social Forces, Vol. 59, No. 4, Special Issue.
- Lawley, Elizabeth. 1994. The Sociology of Culture in Computer-Mediated Communication: An Initial Exploration.
- Swartz, David. 1997. Culture & Power: The Sociology of Pierre Bourdieu. Chicago, IL : University of Chicago Press.
- Griswold, Wendy. 2004. Cultures and Societies in a Changing World. Thousand Oaks, CA: Pine Forge Press.
- Swidler, Ann. 1986. Culture in Action: Symbols and Strategies. American Sociological Review, Vol. 52, No. 2.