Կրոնի սոցիոլոգիան ուսումնասիրում է կրոնական վարքային նմուշները, պատմական ենթատեքստը, սոցիալական կառուցվածքը և կրոնի դերը և նշանակությունը հասարակության մեջ: Սոցիոլոգը կրոնը պետք է ուսումնասիրին առանց իր սեփական կրոնական հայացքների ազդեցության` ինչպես Պիտեր Բերգմանն է նշում, կրոնի սոցիոլոգիան պետք է ուսումնասիրել "մեթոդաբանական աթեիզմի" դիրքերից: Սոցիոլոգները ուսումնասիրում ինչպես հասարակության ազդեցությունը կրոնի վրա, այնպես է կրոնի ազդեցությունը հասարակության վրա: Դեռևս 19-րդ դարի վերջին Դյուրքհեյմը իր հայտնի ինքնասպանությունների ուսումնասիրության մեջ նկատել է կախվածություն կրոնական հայացքների և ինքնասպանությունների միջև: Կրոնական աշխարհայացքի փոխարինումը աշխարհիկ աշխարհայացքով անվանվում է սեկուլյարիզացիա, որպես արդյունք ժամանակի հնդացքում կրոնը անջատվել է պետությունից իսկ կրթության ինստիտուտը եկեղեցուց: Միևնույն ժամանակ առաջանում են հետաքրքիր սոցիոլոկնա երևույթներ, որոնք պետք է բացատրվեն և ուսումնասիրվեն սոցիոլոգների կողմից: մասնավորապես 19-րդ դարում 10 հոգուց միայն 3-ն էին հավատում, որ մարդուն ստեղծել է Աստված: Ներկայումս դրան հավատում են 10-ից 8-ը: Ներկայումս դրան հավատում են 10-ից 8-ը: Այս քարտեզը ցույց է տալիս, թե բնակչության քանի տոկոսն է հավատում Աստծո գոյությանը Եվրոպայում:
Կրոնի սոցիոլոլոգիան մեջ տեղ է հատկացնում հատկապես կրոնական կազմակերպությունների դասակարգմանը և ուսումնասիրությանը:
Կրոնական կազմակերպությունների տիպերն են:
1. Համաշխարհային գերակա կրոնական կազմակերպություններ, որը պայմանականորեն կարելի է անվանել "եկեղեցի"
2. Դենոմինացիա - որոշակի ծեսերի և հավատալիքների շուրջ միավորված մարդկանց խումբ, որտեղ բացակայում է կրոնական հիերարխիա և ընթացակարգ
3. Աղանդ-Կրոնական կազմակերպություն, որը ունի հստակ ձևայնացված կառուցվածք, կրոնական ծեսեր իրականացվող ենթախումբ, բայց տարբերվում է եկեղեցուց, մասամբ հակադրվելով նրան իր կրոնական դրույթներով: Բոլոր ժամանակակից համաշխարհային կրոնները իրենց գոյության սկզբնական փուլում եղել են "աղանդներ":
4. Կուլտ-"Պաշտանմունք"- Սա այնպիսի կրոնական կազմակերպություն է, որը հակադրվում է ոչ միայն իշխող "եղեղեցուն", այլ նաև հասարակության իշխող նորմերին
Կարելի ք է առանձնացնել կրոնի ուսումնասիրման երեք ամենակարևոր ուղղություները ժամանակակից սոցիոլոգիայում:
Կոնֆլիկտաբանական ուղղություն
1. Կրոնը հակակշիռ է գիտությանը, քանի որ գիտության զարգացումը բերում է կրոնական աշխարհայացքի քայքայմանը:
2. Կրոնը շահագործման մեղանիզմ է, որի միջոցով իշխաղները լիգիտիմացնում են իրենց իշխանությունը շահագործվող դասակարգերի նկատմամբ
3. Սոցիալական պասիվությունը և հարմարվողականությունը ունեն կրոնական հիմքեր և պետք է հակադրվեն ազատությանը:
4.Կրոնը ներկայիս բարեկեցության փոխարեն խոստանում է "հավերժական կյանք" հանդերցյալ աշխարհում, այդ կերպ փորձելով նվազեցնել սոցիոլական լարվածությունը և հեղաձողխության հնարավորությունը:
5. Կարլ Մարքսի ներմուծել է ."կրոնը օպիում է ժողովրդի համար" դրույթը, որը ներկայացնում է ամբողջ մարքսիստական աշխարհայացքը կրոնի նկատմամբ:
Դյուրկհեյմի հայացքները կրոնի վերաբերյալ
Դյուրկհեյմը անդրադարձել է կրոնին իր "Կրոնական կյանքի տարրական ձևերը" աշխատության մեջ, որտեղ ուսումնասիրելով տարրական կրոնական վարքի դրսևորումները տոհմացեղային հասարակությունների մոտ, ներկայացրոլ է դրանց կապը ժամանակակից հասարակություների կրոնական վարքի հետ:
1. Հասարակությունը կարելի է ընկալել և հասկանալ նրա տոտեմների միջոցով: Տոտեմը հասարակության մոդելն է:
2.Կրոնը գոյություն ունի երկու հասկացության շնորհիվ, պետք է գոյություն ունենա սրսշակի սրբություն, կամ սրբազանի մասին պատկերացումներ և Ծես: Մարդու կրոնական պատկերացումները կազմվում են սակրալի/սրբության/ և երկրայինի հակադևության արդյունքում:
3. Կրոնը հանգեցնում է հասարակության միավորմանը և համերաշխությունը:
4.Ժամանակակից հասարակություններում գույություն ունեն քաղաքացիական կրոններ, որտեղ առկա են կրոնական վարքի բոլոր բաղադրիչները` մասնավորապես սրբացվում են պետական դրոշները, սահմանադրությունը, քաղաքական դոգմաները և այլն:
Կրոնական թեմաներով սոցիոլոգիական հետազոտությունները նարկայումս շատ տարածված են, քանի որ առընչվում են ազգային ինքնության, աշխարհաքաղաքական և մշակույթային գործոններին: Հայաստանում արհեստականորեն ներմուծված աղանդները նույնպես իրականացնում են սոցիոլոգիական հետազոտություններ, իրենց գործունեությունը ավելի արդյունավետ դարձնելու և հայկական միջավայրին ավելի "հարմարվելու" նպատակով:
Kevin J. Christiano, et al., (2nd ed., 2008), Sociology of Religion: Contemporary Developments, Lanham, MD: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 9780742561113